EŞEK MARSI
CAN BAŞKENT
İnternetin (ve kapitalizmin) ne menem bir şeye dönüştüğünü anlamak için biraz borsaya, piyasalara falan bakmak gerekiyor artık. Çünkü dört büyük İnternet şirketinin ticari zekası İnterneti şekillendiriyor artık. Zira İnternete yön veren artık bizler, yani kullanıcılar ve meraklılar, değil, bu dev şirketler. Bu dev şirketlere yön verenler de hissedarları.
Kapitalist tablo pek iç açıcı değil [0]. Google/Alphabet’in en büyük on kurumsal hissedarının kontrol ettiği toplam hisse neredeyse %29. Bunların toplam değeriyse 200 milyar doları geçiyor. Apple içinse bu rakamlar daha vahim. En büyük on kurumsal hissedarın kontrolü %28 civarı ve bunların toplam değeri de 575 milyar doları açıyor. Microsoft’ta on firma %28’i kontrol ediyor ve değeri de 525 milyar doları buluyor. Keza, Amazon’da da en büyük on kurumsal hissedar %23’ü kontrol ediyor ve bunun değeri de 380 milyar dolar falan. Haliyle yaklaşık 15 firma küresel internet trafiğinin yaklaşık yüzde otuzunu kontrol eden dört firmada, öyle ya da böyle, söz sahibi. Bu sözün de toplam değeri 1.5 trilyon dolar falan.
Bu gücün karşısında kendini küçücük hisseden bazıları gruplaşıp kimi diğer şirketler üzerinden, oyunun kurallarıyla, iyi para kazandılar geçenlerde [1]. Küçük balıklar bir araya geldi ve hisse fiyatlarını yükselttiler, sonra da hisselerini satıp, iyi kar ettiler. Bu furyaya geç katılan acemilerse, yüksek alıp düşük satarak zarar ettiler. Netice olarak, yine bir sınıfsal ayrışmayla, redditperver borsacılar kar etti, bu işi anlamaya, furyaya yetişmeye çalışan acemilerse zarar etti. Derslerini de aldılar. Bu piyasa işlemleri sıfır-toplamlı bir oyundur: sen on kazanıyorsan, birileri de on kaybediyor.
Buna sosyal demokratik bir cevap elbette var. Meşhur “Ontario Öğretmenler Emeklilik Fonu”, ki dünyanın en büyük sermaye fonlarından biri, ve “Norveç Devlet Emeklilik Fonu”. Bu fonlar, örneğin etik nedenlerle ya da Sincan’daki toplama kamplarıyla olan bağlantıları nedeniyle, birçok büyük firmaya yatırım yapmaktan imtina ederek, öyle ya da böyle, “piyasaları” etkileyebilmekte. Bu ikisinin hangi sektörlere ve piyasalara ağırlık verecekleri, mesela, piyasalar için önemli bir bilgi olarak kalmaya devam ediyor. Zengin memleketlerin memurlarının maaşlarından kesilen emeklilik pirimleri, demek ki, bu memleketlerin ekonomilerinin de kuvvetlenmesine koşut olarak, zarlar düşeş geldiğinde küresel ekonomiyi de ivmeli bir şekilde dönüştürmeye çalışabiliyor.
Bu iki üç kısa hikayenin bir de kıssası var. Kısa gün karı peşinden koşan redditçiler, coinciler falan, sıfır-toplamlı oyunun kurallarını bozarak, şu başta bahsettiğim on - on beş yatırım şirketinin gücüyle aşık atabileceklerini düşünüyorlar [1]. Hayır, o kadar kolay değil. O kadar kolay olsa, biz bu yoldan çoktan geçerdik.
Ama geçemedik. Çünkü sıfır-toplamlı oyunun kaybedenlerinden ola geldik. Tavlada yenile yenile yenmeyi öğrenmeye çalışmak gibi bir şey belki de bu. Ama, söz konusu, büyük teknolojik şirketler olunca karşımızda dünya şampiyonu tavlacılar var. Elimiz mahkum, kırık veriyoruz, katmerli mars oluyoruz.
Yıllarca satranç oynadım ama şu “geçerken alma” kuralını bir türlü içselleştiremedim, oynuma katamadım [2]. Haliyle kuvvetli bir satranççı olamadım. Benzer şekilde rakibinizi kapitalizm oyununda yenmek için, belki de ilk kural, oyunu iyi öğrenmektir. Yoksa, üç beş arkadaş birleşip satranç masasını yıkmak oyunu bize kazandırmayacak.
Notlar
0. https://money.cnn.com/quote/shareholders/shareholders.html?symb=GOOGL&subView=institutional ve https://money.cnn.com/quote/shareholders/shareholders.html?symb=AAPL&subView=institutional ve https://money.cnn.com/quote/shareholders/shareholders.html?symb=MSFT&subView=institutional ve https://money.cnn.com/quote/shareholders/shareholders.html?symb=AMZN&subView=institutional
1. “GameStop olayı: Sırada ne var?”, DW, 29 Ocak 2021. https://www.dw.com/tr/gamestop-olayı-sırada-ne-var/a-56388157
2. “Geçerken Almak”, Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Geçerken_almak