ÇEVİRMEN SUNUŞU: LAKATOS'UN 'KANITLAR ve ÇÜRÜTMELER'İ
CAN BAŞKENT
Lakatos’un başyapıtı Kanıtlar ve Çürütmeler, yirminci yüzyılın ikinci yarısında matematik felsefesi üzerine yazılmış en önemli eserlerden biridir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, özellikle farklı farklı araştırma sahalarından yaklaşıldığında Kanıtlar ve Çürütmeler’in, felsefi manada okura büyük açılımlar sunabilmesidir.
Matematik felsefesinde, geometrik topolojinin, matematik tarihinin, matematiksel mantığın, analizin ve kombinatoriğin bu kadar doğal ve akışkan bir şekilde içiçe girdiği başka bir metin bulmak zordur. Lakatos’un, konunun matematiksel detaylarına olan hakimiyetiyle beraber, meselenin ince tarihsel detaylarını, kendi kuramını desteklemek için kimi yerlerde biraz değiştirmesine rağmen, okuru sıkmadan, felsefi bir örgüyle sunması bu eseri kuşkusuz bir başyapıt kılmaktadır.
Felsefe sahasında, matematiksel yöntembilgisinin, matematikte artan soyutlama düzeyiyle beraber, daha da ilginç bir hal alması, Lakatos’un tezlerini hala oldukça anlamlı kılıyor. Bu kitapta, geometrik topoloji sahasında incelenen örnekler, rahatlıkla, formel mantıktan tutun da kategori kuramına dek bir çok sahaya, ama aynı titizliği göstermek şartıyla, uygulanabilir.
Kanıtlar ve Çürütmeler’in, diğer bir önemli yönü, farklı farklı seviyelere seslenebilmesidir. Yukarıda değindiğim araştırma dallarının uzmanlarının yanı sıra, matematik ve felsefe bölümü öğrencileri bu kitapta oldukça ufuk açıcı bir çok noktaya rastlayacaktır. Bununla beraber, matematik-severler, amatör felsefeciler de, umuyoruz, bu kitaba dikkatle bir şans verecektir. Kitabın titizlikle okunması, matematiksel düşünce tarihinin en heyecan verici meselelerinden biriyle okuru tanıştıracak, matematikçileri ve felsefecileri saran gizem bulutunun belki de biraz dağılmasına aracılık edecektir.
Çevirinin kişisel öyküsünü anlatmamak olmaz. Lakatos’un eseriyle tanışmam ODTÜ’deki öğrencilik yıllarıma kadar uzanıyor. Matematik tarihi ve yöntemi üzerine aldığım derslerde, önce adını duyduğum, hemen ardından yutarcasına okuduğum bu kitabı, geçen on yıl içinde kim bilir kaç kere okudum... Her okuduğumda, önceki okumalarımda fark etmediğim yönleri tespit ettim. Lakatos’un diğer düşünürlerle olan bağını gitgide daha iyi anladım, eserin derinliğine gitgide daha da hakim olabildim. Umuyorum, okur da eserle benzer bir bağ kuracaktır.
Bu eseri çevirirken kimi handikaplar yaşamadık değil. Çevirmen olarak rolümün, kitabın matematiksel ya da felsefi olarak karmaşık noktalarını açıklamaya dek taşımadım. Diğer bir deyişle, gerek metnin, gerekse kavramsallaştırmanın zorlukları nedeniyle, kitabın kimi yerlerde zorlayıcı olmasını doğal karşıladım ve okurdan bu zorlukla başa çıkmasını bekledim. Zira, bu zorlukların çözümlemelerini yapmak başlı başına bir araştırma konusudur.
Öte yandan, Türkçe hala istenilen derecede bir matematik dili değil. Bu nedenle, eserin sonuna küçük bir sözlükçe ekledik. Bu sözlükçede özellikle matematiksel terimlerin çevirisine yer verdik. Bu çevirilerin bazılarının alışıldık çevirilerden farklı olmasına, metnin akışına yaptığı katkı nedeniyle aldırış etmedik.
Son olarak, çeviri fikrini ortaya atıp bu projenin gerçekleşmesini, dahası, benim akademik ilgi alanlarımdan birinin Lakatos felsefesi olmasını sağlayan Samet Hoca’nın emeklerini ve yardımlarını anmamam mümkün değil. Keza, Cem İnaltong da, çeviriye sunduğu yardımlarla, eserin okunurluğunun artmasında katkılar sunmuştur. Bir kez daha hem Cem’e hem de Samet Hoca’ya teşekkür ederim.
Son olarak, kitapta rastlayabileceğini kusur ve hatalarla ilgili olarak ya da eserle ilgili diğer sorularınız için aşağıdaki elektronik adres aracılığıyla benimle iletişim kurabilirsiniz.