KİTLE ve İKTİDAR: Kitap Eleştirisi
CAN BAŞKENT
"İnsanı, bilinmeyenin dokunuşundan daha çok korkutan hiçbir şey yoktur."
Canetti, başyapıtına bu cümleyle başlar. Kitle sosyolojisinin en önemli başyapıtlarından olan Kitle ve İktidar (Masse und Machte), bir çok küçük bölümcükten oluşuyor. Bu bölümcüklerde yazar, kitleye dair tespitlerini yapıyor. Dokunulma korkusu, yıkıcılık, patlama, sürü, ölümsüzlük, mezarlıklar bu bölümcüklerden bazıları. Kitabın oldukça kalın olması (476 sayfa), yazarın bir çok konuda fikirlerini anlatmasının ipucu oluyor.
Fakat, Canetti'nin üslubunun en önemli niteliği, kitabın oldukça sade ve basit bir dille yazılmış olması. Güzel bir dille yazılan akıcı cümleler kitabın okunmasını kolaylaştırıyor. Bu da Kitle ve İktidar'ı piyasadaki diğer akademik kitaplardan ayırıyor büyük ölçüde. Fakat, gelin görün ki çeviri aynı ölçüde ustaca değil. Özne-nesne uyumsuzlukları, örneğin, kitapta had safhada. Daah özenli ve dikkatli bir çeviri gerektirirdi bu kitap bence.
Özgürlükçü düşünce perspektifinde, kitap bizlere pek de yeni bir şey sunmayacak. Ama, yine de, ihtimaldir ki göz ardı ettiğimiz kimi kavramları bize hatırlatacak. Örneğin; "Kitlenin Nitelikleri"nden söz ederken, yazar kitlenin niteliklerini sıralar: 1)Kitle daima büyümek ister, 2)Kitle içinde eşitlik vardır, 3)Kitle yoğunluğu sever, 4) Kitlenin bir yöne gereksinimi vardır. Muhtemeldir ki, bir kitle felsefesi olup olmadığı ciddi tartışmalar götüren anarşizm, işte bu niteliklerden hangilerin göre bir yönelim çizebilir? Eğer anarşizm bir kitle felsefesiyse, "büyümek isteyen" kitleye dair nasıl bir yaklaşım sunacak; keza kitleyi yönlendirmek minvalinde ne tür açılımlar sunacak. Kitle ve İktidar, bu şekilde önemli ve gerekli açılımlar için aradığımız hammaddeleri sağlıyor bir bakıma. Kitabın her sayfası, üzerinde saatlerce tartışılabilecek önermelere ve fikirlere sahip.
Kitap kitleyi tartıştıktan sonra, sürü ve sürünün dinle ilişkilerine değiniyor. Sonrasında ilginç bir bölüm var: Tarihtre kitle. Burada ilgimi en çok çeken 'ulusal kitle simgeleri' bölümcesi oldu. Yahudiler hakkındaki kısım "Hiç bir halkı anlamak Yahudileri anlamak kadar zor değildir" diye başlıyor. Göç ve toplum üzerine oldukça çekici, kısacık da olsa, önemli bir yazı..
Bir kaç bölüm sonra, yazar iktidarın unsurlarına değiniyor ve özgürlükçü düşünceyi ve belki de Emre Yılmazı takip edenlere tanıdık gelecek bir analiz de yapıyor yazar: Affetme iktidarı - merhamet. Elbette, üzerine devasa bir literatür yüklenen merhamet üzerine bu satırların yazarı ahkam kesecek değil, fakat; yine de alıntılara ihtiyaç duyuyorum:
"Kendisine karşı kabahat işleyen birini affetmenin yarattığı iktidar, her bireyin kendisine sakladığı, hepimizin sahip olduğu iktidardır. (...) İktidarın en üstün dışavurumu, son dakikada af bahşetmektir. İdam cezasının infazı kaçınılmaz olunca, darağaçlarında ya da idam mangasının önünde, af yeni bir hayat demektir."
Sonrasında "Emir" üzerine bir bölümle karşılaşıyoruz: "Emir, emirdir." Bu bölümde, yazar Arafat'ta hacıları ve Moğolları örnek olarak kullanmış. Bu, kitabın genelinde de olan bir üslup. Antropolojik, arkeolojik ya da sosyolojik örnekler sıklıklıkla beliriyor kitapta. Özellikle Afrika toplumlarına dair örnekler, tek kutuplu "görünen" dünyaya dair somut ve belgesel açılımlar sağlıyor.
Kitap, "Dönüşüm", "İktidarın Özellikleri", "Yöneticiler ve Paranoyaklar" bölümleriyle sonlanıyor.
Kitle ve İktidar, adıyla belirli konuda en yetkin eserlerden. Kapsamı ve detayları bu kitabı, politik ve sosyolojik her yaklaşım için zorunlu bir okuma yapıyor.