VEGAN KEMAN - 1
CAN BAŞKENT
Vegan ya da vejetaryenlerin önündeki en büyük engel, aslında, kendilerine yöneltilen eleştirilerin genelde 4 yaşındaki çocuk zekası düzeyinde olmasıdır. Tür tür yaşanmış örnek sıralanabilir bu konuda. Ama gerek yok, zira bu sefer çuvaldızı, iğneyi de değil, ben batıracağım.
Aslında, uzun yıllardır duymak istediğim tek, "akıllıca" diyeyim, eleştiri "Peki veganlar nasıl keman çalacak?" sorusudur. Haliyle, bu soruyla kişisel olarak yüzleşmedim, dahası veganlığın tam anlamıyla arkeolojisini 60 yıldır yapan (hatta vegan sözcüğü de bu derneğin kurucusu tarafından geliştirilmişti) Britanya Vegan Derneği'nin de bu konuda bir beyanatına ulaşamadım. Meşhur Peter Singer'ın da bu konuda utilitaryen bir çözümünü bilmiyorum.
Malum, müzikal aletlerinin bir çoğunun telleri koyun bağırsağından, arşeleri de at yelesi ya da at kuyruğundan yapılıyor. Örnekler sayısız, arp çalanlar aslında pişmemiş ve kurutulmuş 'kaka'reç parmaklamaktayken keman virtüözleri de arşelerini atlara borçlular. Tabii ki, her şeyde olduğu gibi, bunların da plastiği mevcut. Ama plastik teller ve arşeler olması gereken tınıyı çıkaramıyormuş - henüz.
İki temel ve nispeten de açık yol var takip edebileceğimiz. Ya tamamen kemana sırtımız döneceğiz ve elimize almayacağız ya da kemanı modifiye edeceğiz. Benzer bir kurguyu hatırlayalım. Her ne kadar yazının başında küçümsenen yaklaşımlardan biri olsa da, veganların ve vejetaryenlerin yeterli "B12 vitamini alamayacağı" eleştirisine bakalım. Veganların ve vejetaryenlerin bu eleştiriyi def etmesi hep kolay olmuştur. İlk yöntem B12 kaynaklarını modifiye etmektir. Hayvan vücut sularını (süt, kan) yemektense, bitkisel ya da mantarsal kaynaklı B12 besin takviyelerine yönelmek, yaygın bir çözüm olagelmiştir. Diğeri de, yani bütünsel red de, B12'nin primitif şekilde bakterilerle alınması için çabalamaktır. Balkonunuzda organik tohumla yetiştirdiğiniz marulun yaprağındaki bakteriler, eğer marulu cok fazla yıkamazsanız, insanlar için yeterli bir B12 kaynağı olabilmekte. Burada, elbette veganların çok ince bir hilesi var, B12 ihtiyacımız çok az ve karaciğer de B12 deposu olarak görev yapmakta. Haliyle, haftada bir vegan hap, her şeyi kolaylıkla çözüyor.
B12 argümantasyonun analizi bize kemanda yardım edemiyor. Zira kemansız bir hayat, veganlığın hayat bulmasını sağlayan modernizimin reddi, dolayısıyla veganlığın epistemik kökenlerinin de reddi anlamına gelmekte. Kemanı elektronikleştirelim ya da plastikleştirelim yaklaşımı da, veganizmin, en azında bence, karşı durması gereken absürd teknolojikleşmeye tekabül etmekte.
Sorunun kritik olarak yaklaşılması gereken özü işte burası. Kemansız bir hayat istemiyoruz ama, keman da işimize gelmiyor. Zira, aksi takdirde, keman veganlığın en "şık" ve "güzel" karşı-örneği olarak yaşayacak ilelebet.
Şimdiden söyleyeyim, kemanın bertaraf edilebileceğini düşünmüyorum. Zira vegan olmamak, kemanın içkin niteliklerinden biri, nasıl kaplan otobur olamayacaksa (aslında benim bilgisayarımdaki kaplan sadece elma yiyor), kemanın da vegan olamayacağını düşünüyorum. Sorun, benim açımdan, kemanı nasıl veganlaştırırızdan ziyade, veganlar/vejetaryenler olarak nasıl bir yaklaşım geliştiririz olacak. Bunun tutarlılıkla ve vegan ilkelere bağlılıkla sınırlandırılmış bir formalist mantık oyununa benzememesine çalışacağım, tamam; ama gene de bu tartışmanın, tanım gereği, sözü edilen ilkeler ile gündelik yaşam praksisi arasındaki matriste yer alması, bütün bu argümantasyonları per se bir mantık oyunu kılıyor.
PeTA'nın web sitesini biraz eşelerseniz, ev hayvanları (kedi-köpek) için vegan mamalar görebilirsiniz. Gerekçe basit, hayvan "sahipleri" kendi elleriyle başka hayvanların leşlerini kendi etobur ama evcil hayvanlarına yedirmek istemiyorlar. Veganizmin burjuvaziyle ve Pamela Anderson ile başkalaşıp, totaliter bir bünyeye bürünebileceğinini en ince örneği bu aslında: etobur bir hayvan "alın" ve onu veganlaştırın. Şunu da belirtelim, bu hayvanların yaşaması için gerekli olan maddeler, bu mamalara haliyle suni olarak katılmakta. Sonuç olarak da gübreli kedi köpekler elde edilmekte.
Kemanın sentetik tellerle donatılması da kanımca birebir gübreli kedilere tekabül etmekte. Hibrid kemanların, her ne kadar müzikolojiden ancak bir pırasanın anladığı kadar anlasam da, akustik olarak mükemmel olamayacağını tahmin etmek zor değil.
Keman, vegan ideolojinin şimdi olduğu şekliyle yeterli gelemeyeceği bir noktada konumlanıyor. Veganizmi geliştirmek ya da kemanı yeniden tanımlamanın bir çözüm olamayacağını yazıda çeşitli kereler vurguladık. Dolayısıyla, tekrarlayalım, kemanı, tanım gereği veganlaşamayacak (deri mont) ya da veganlaşmaması gereken (ev köpekleri) nesnelerle aynı kategoriye koymaktayım. Fakat, kemanın deri mont ve ev hayvanlarından tek evrensel farkı, yerini ve mirasını bırakacak eşnitelikli bir ardılının varolamaması. Amacımız da bu noktada berraklık kazanmalı. Pür bir vegan-dışı nesneye nasıl yaklaşmalıyız?
Bunu da önümüzdeki sayıda açıklamaya çalışalım.